Het water in je aquarium is de sleutel tot succes. Als waterwaarden op orde zijn, dan scheelt dat veel problemen. Minder algen, goed groeiende planten en gelukkige vissen. Je leest het vaak: de balans van het aquarium moet op orde zijn. Maar wat is nou de mysterieuze balans. Het antwoord is: aquarium water. Daarin komt alles samen. Van pomp tot grind, van verwarming tot planten.
In deze ultieme waterwaarden gids komen de belangrijkste waterwaarden terug. En hoe je ze kunt beïnvloeden. Zoals de Ph Waarde, gH waarde, Kh waarde en veel meer. Dit artikel is onderdeel van een trilogie. Onderaan dit artikel staan de verwijzingen naar de andere delen.
Met deze kwaliteit test meet je nauwkeurig water waarden van je aquarium water
Bereid je voor op een minicursus over aquariumwater. Na het lezen hiervan snap je waarom aquariumwater zo belangrijk is en hoe je dat zelf kunt beïnvloeden. Voor de liefhebbers met een technische achtergrond: de chemische samenstelling van waterwaarden wordt ook behandeld.
Wat is water in het aquarium?
We beginnen even bij de basis, de achtergronden. Wat is water? Meer dan 70 % van het oppervlak van de aarde is met water bedekt. Hiervan is het grootste gedeelte zoutwater in de oceanen (97 %). Het meeste zoetwater is in vorm van ijs op de polen (2%) opgeslagen. Slechts een klein gedeelte van het water op onze aarde is de levensruimte voor zoetwatervissen (1%).
In de verschillende rivieren of meren kan de watersamenstelling sterk variëren. Dit is door de verscheidenheid van de opgeloste mineralen te verklaren die de rivier uit het gesteente uitwast.
Water wat over kalkhoudend gesteente zoals marmer vloeit is harder dan water dat over Graniet stroomt. Maar toch is de verhouding tussen de mineralen vaak hetzelfde, alleen de totale hoeveelheid mineralen varieert.
Dit is belangrijk te weten om vissen onder optimale omstandigheden te houden. Sommige vissen zijn dusdanig aan de omstandigheden in hun natuurlijke omgeving aangepast, dat ze in een water met een andere samenstelling zich niet voortplanten of helemaal niet te houden zijn. Door de huidige techniek is het mogelijk dit soort probleemvissen met het juiste water te verzorgen. Dit was enkele jaren geleden nog niet mogelijk.
Vroeger was het bijvoorbeeld heel moeilijk om discusvissen te kweken, omdat er vaak de mogelijkheid ontbrak zacht water te maken. Tegenwoordig zijn die mogelijkheden er wel.
Wat zijn de basis waterwaarden in het aquarium?
De pH-waarde in het aquarium
De pH-waarde of zuurgraad is sterk afhankelijk van de opgeloste zouten en stoffen in het water. Zo heeft water uit de zwartwater rivieren in Zuid-Amerika een lage pH-waarde, dit wil zeggen: het water is zuur. Zwart water bevat veel humuszuren die uit de humuslaag worden uit gewassen.
In het Tanganyika meer in Zuidoost-Afrika is veel kalk uit het gesteente opgelost. Daardoor stijgt de pH-waarde. Het water is alkalisch.
De vissen zijn afhankelijk van hun herkomst aan verschillende pH-waardes aangepast.
Dit is een reden, waarom men verschillende soorten vissen niet bij elkaar kan houden. Het is belangrijk de natuurlijke omgeving van de vissen te kennen, om deze na te botsen.
Voor een gezelschapaquaria is een pH-waarde tussen 7 en 8 pH ideaal. In sommige gevallen kan een iets hogere pH-waarde gewenst zijn.
Het meten van de pH-waarde
De pH-waarde kan op verschillende manieren bepaald worden. Voor aquaria en vijvers worden twee methodes gebruikt. De eerste methode is de bepaling via een kleurvergelijking. Sommige chemische stoffen, indicatoren, veranderen hun kleur afhankelijk van de pH-waarde. Een mengsel van deze stoffen kan aan een kleine hoeveelheid water worden toegevoegd en de kleur kan dan via een vergelijkingskaart worden vergeleken.
Met deze test van Hs Aqua meet je nauwkeurig de Ph Waarde van je aquarium water
Deze methode is geeft een goede indicatie van de pH-waarde. Fouten kunnen bij deze methode niet worden gemaakt. Het is de ideale test voor beginners en voor mensen die snel een uitslag willen hebben.
Het aanpassen van de pH-waarde
De pH-waarde kan in de meeste gevallen eenvoudig door toepassen van preparaten worden verandert. Er zijn pH-verhogende en pH-verlagende producten verkrijgbaar.
Met HS pH-Plus voor het aquarium kan de pH-waarde verhoogd worden.
In de vijver is een verhoging meestal niet nodig. Wel kan de pH-waarde door de toepassing van HS KH-Plus extra verhoogd worden tot een maximaal waarde van ca. 7,8.
HS pH-minus verlaagt de pH waarde.
In de meeste gevallen werken deze producten snel en zonder bezwaar. In enkele gevallen kan zich het water tegen een veranderingen van de pH-waarde verzetten. Het bufferende vermogen (voor uitleg zie ‘KH waarde’ verderop) van het water is dan te hoog. Eerst dient dan dit bufferende vermogen verlaagt te worden, voor dat de pH-waarde verandert.
Turf Torogran verlaagt de pH-waarde op natuurlijke manier.
Hierbij wordt bovendien het water licht bruin gekleurd. Dit verhindert dat teveel zonlicht het water indringt.
Naast deze eigenschap bevat turf stoffen, die de algengroei remmen. Beide effecten kunnen ter voorkoming en ter bestrijding van draad- en zweefalgen ingezet worden.
Theoretisch uitleg van Ph waarde
Zuiver water of demineraliseert water is chemisch gezien een molecule uit twee waterstofatomen (H) en een zuurstofatoom (O). Onder normale omstandigheden splitst dit watermolecule in kleine hoeveelheden in OHionen en H+ ionen op. Door invloed van zuren en alkaliën, maar ook door de invloed van zouten kan de hoeveelheid OH– en H+ in het water veranderen.
Maar de som van beide ionen blijft constant, dit constant getal wordt het ionenproduct van het water genoemd.
Ionenproduct van water = Kw= [H+]+ [OH–] =1*10-14mol2/l2 
In demineraliseert water is de pH-waarde 7. Dit betekend dat 10-7 H+ mol/l in het water aanwezig zijn. Ook de hoeveelheid OH– ionen is dan 10-7 mol/l in het water.
Definitie: De pH-waarde is de negatieve logaritmes van de waterstofionen concentratie.
Tussen iedere pH-stap neemt de concentratie van de waterstofionen met een factor 10 toe of af.
Wordt een zuur of een loog toegevoegd verschuift het evenwicht, zonder de som van beide ionen te veranderen. Dit kunnen wij vaststellen door de pH-waarde te meten. Bij pH=7 is het evenwicht tussen H+ en OH– bereikt. Het water is neutraal. Boven pH=7 is meer OH– in het water. Het water is alkalisch. Beneden pH=7 overweegt het H+ gehalte en het water is zuur.
De GH-Waarde in het aquarium
De GH-waarde is een expressie voor de totale hardheid van het water. In het water opgeloste zouten van Magnesium (Mg) en Calcium (Ca) vormen de totale hardheid. Deze mineralen komen in het water terecht, doordat ze uit het gesteente uitgewassen worden. Bij ons vindt men meestal hard water, dat wil zeggen, water met veel opgeloste Ca- en Mg-zouten.
Maar toch kan in enkele gebieden het water ook heel zacht zijn. Dit vooral als het water over vulkanisch gesteente, zoals lava stroomt. In de Alpen daarentegen is het water vaak hard omdat het over kalkhoudende marmergesteente stroomt. Ook in de tropische gebieden vinden we hardwatergebieden (Malawi en Tanganyika meer) en zachtwatergebieden (Zuid-Amerika).
Calcium en Magnesium zijn biologisch heel belangrijk. Ten eerste dat beide ionen de waterwaardes stabiliseren en ten tweede dat ze biologisch belangrijke voedingsmineralen voor planten en dieren zijn. Zo is Magnesium een hoofd bestanddeel in het Chlorofyl, de groene kleurstof van de planten.
Calcium is een hoofd bestanddeel van de wervel en graten bij vissen.
Calcium en Magnesium zijn instaat verschillende andere ionen zoals carbonaten en bicarbonaten vast aan zich te binden.
Deze andere ionen vormen het bufferende vermogen van het water en zorgen voor een stabiele pHwaarde.
In zacht water, d.w.z. in water met weinig mineralen is ook het aandeel aan vrije fosfaten en silicaten hoger. Deze stoffen zijn verantwoordelijk voor algengroei. Het beste is dus de GH-Waarde op een voldoende hoog te houden.
Het meten van de hardheid GH waarde in het aquarium
Specifieke test voor de gH waarde
De GH-waarde kan via een titratie bepaald worden of via een stip. Een titratie is een methode waarbij druppelsgewijs een reactievloeistof aan het monster wordt toegevoegd. In het reagens is een indicator aanwezig welke van de kleur verwisselt als het eindpunt bereikt is.
Met deze test van Hs Aqua meet je nauwkeurig de gH waarde van je aquarium water
Het aanwezige Calcium en Magnesium hebben met de reactievloeistof gereageerd. De meetstaafjes die in de laatste in de handel zijn, hebben bepaalde hoeveelheden reactievloeistof in de meetzones, welke verkleuren als ze in contact komen met de mineralen.
Het aanpassen van de GH-waarde in het aquarium
Het is eenvoudiger de GH-waarde te verhogen dan te verlagen. Door bepaalde Calcium- en Magnesiumzouten aan het water toe te voegen, wordt de GH-waarde verhoogt.
HS GH Plus bevat deze zouten en kan eenvoudig aan het water worden toegevoegd.
Ook Calcium bevattende decoratieen filtermaterialen kunnen de hardheid verhogen. Dit soort materialen zijn Carrara-kiezel en marmerslag. HS Biocell is een natuurlijk mengsel van mineralen en sporenelementen die langzaam de hardheid verhoogt en stabiel houdt.
Het verwijderen van een te hoge hardheid is moeilijker. Dit kan door het mengen van het harde water met zachter water gebeuren. Zachter water is uit Reverse Osmose apparaten of uit Kationen- en Anionenwisselaars verkrijgbaar.
Ook de methode regenwater toe te dienen verlaagt de GH-waarde.
Maar let hierbij op, dat door de luchtvervuiling schadelijke stoffen in het water kunnen terechtkomen. Van tevoren dient regenwater over actieve koolstof gefiltreerd te worden.
Afhankelijk van het doel zijn verschillende GH-waardes gewenst.
Optimale waardes voor tropische aquaria met vissen uit Zuid-Amerika liggen tussen 1 en 8 ºGH. Malawi- en Tanganyika cichliden hebben hogere waardes tussen 10 en 15º GH nodig. In de vijver is een waarde tussen 8 en 12 ºGH optimaal.
Theoretisch uitleg van de GH Waarde
De GH-waarde is de hoeveelheid Calcium en Magnesium, die in het water opgelost zijn. Deze hoeveelheid kan in verschillende expressies worden aangegeven. De meest gebruikelijke is de Duitse Hardheid. 1 ºdGH en komt overeen met 10 mg Calciumoxide opgelost in 1 l water. Uit onderstaande tabel kan men de omrekeningsfactoren tussen de verschillende hardheidsdefinities bekijken.
Door het verbruik van planten en dieren wordt het Calcium- en Magnesiumgehalte in het water steeds minder. Ook door de verdunning van het vijverwater met regenwater, dat natuurlijk geen van deze zouten bevat, daalt de hardheid van het water. Ook worden Calcium en Magnesiumzouten door de binding aan fosfaten en silicaten verbruikt. Deze slaan als deel van het slib op de bodem neer of worden door het filter verwijderd.
Als er minder Calcium en Magnesium in het water aanwezig is, worden natuurlijk ook minder Carbonaten en Bicarbonaten gebonden, zodat ook het bufferende vermogen gaat dalen. Daarentegen verhogen verschillende decoratiestenen of filtermaterialen de GH-waarde. Dit zijn stenen zoals Carrara stenen, marmer, of tuff. Het bijvullen van het verdampte water met hard leidingwater verhoogt de GH-waarde, omdat opgeloste zouten niet mee verdampen, maar in het water blijven.
De KH-waarde in het aquarium
De KH-waarde symboliseert het bufferende vermogen van het water. De KH-waarde wordt ook de carbonaathardheid van het water genoemd en is een expressie voor de hoeveelheid carbonaten en bicarbonaten die in het water opgelost zijn. Beide stoffen zijn zouten van koolzuur en kunnen afhankelijk van de pH-waarde in elkaar overgaan. Bij een hoge pH-waarde is bijna uitsluitend carbonaat aanwezig. Bij een lage pH-waarde is het grootste gedeelte bicarbonaat. Bij een verhoging van de pH-waarde wordt uit bicarbonaat carbonaat gevormd.
Het meten van de KH-waarde in het aquarium
kH test van HS Aqua
Door toevoegen van een zuur wordt al het Carbonaat en bicarbonaat uit het watermonster verwijdert. Bij een bepaalde pH-waarde is geen van beide stoffen meer aanwezig. Dit punt wordt door een pH-indicator aangegeven.
Met deze test van Hs Aqua meet je nauwkeurig de KH waarde van je aquarium water
De hoeveelheid verbruikte zuur is een maatstaf voor de KHwaarde. Dus ook dit is een titratie-test. Optimale waardes voor een vijver liggen tussen 5 en 8 ºKH.
Het aanpassen van de KH-waarde in het aquarium
Water met een lage pH-waarde heeft meer product nodig dan water met een neutrale of alkalische pHwaarde, omdat eerst het zuur neutraliseert dient te worden.
De KH-waarde kan worden verhoogd door producten zoals HS KH-Plus extra.
Voor het verlagen van de pH/KH waarde
Middelen die de pH-waarde verlagen laten dus andersom ook de KH-waarde dalen.
Zulke middelen zijn HS pH-minus of HS Turfmassa
Theoretisch uitleg van de KH Waarde
De formule bij KH Waarde is als volgt:
- HCO3- +OH– ←→ CO3 2- +H2O
Tijdens een verlaging van de pH-waarde wordt uit carbonaat bicarbonaat gevormd.
- CO32- +H+ ←→ HCO3
Voor de verschuiving van het evenwicht worden H+ gebruikt of komen vrij. Hierdoor wordt de pH-waarde in een groot bereik nauwelijks veranderd. Dit proces wordt het bufferende vermogen genoemd. Pas als deze stoffen uit het water verwijdert worden, kan de pH-waarde zich noemenswaardig veranderen.
HCO3- +H+ ←→ H2CO3 ←→ CO2(gas) +H2O
De KH-waarde is per definitie de hoeveelheid Carbonaten en bicarbonaten die aan Calcium en Magnesium gebonden zijn. Calcium en Magnesium samen vormen de totale hardheid of GH-Waarde. Omdat ook andere Carbonaten in het water aanwezig zijn kunnen, kan de meting van de KH-waarde hoger zijn dan de GH-waarde.
Uit deze reden wordt in de nieuwe literatuur ook vaak het begrip zuurbindend vermogen gebruikt. Deze waarde geeft aan hoeveel zuur in het water door afbraakprocessen kunnen ontstaan, totdat alle carbonaten verbruikt zijn. Men kan KH-waarde in ZBV-waarde omrekenen, indien men de KH-Waarde met 2,8 vermenigvuldigt.
En hoe nu verder met waterwaarden?
Om het enigszins overzichtelijk te houden worden waterwaarden zoals Nitriet, Nitraat, Ammonium en fosfaat en andere zaken in dit vervolgartikel beschreven. Dit artikel richt zich meer op watervervuiling. Als deze waarden hebben namelijk daarmee een link. Een leesaanrader! De trilogie bestaat uit de volgende delen:
- Deel één: Balans in het aquarium, wat is dat eigenlijk? (huidige artikel) -> met meer info over: Ph Waarde, GH waarde en KH waarde
- Deel twee: De invloed van watervervuiling op je waterwaarden -> met meer info over: Nitriet, Nitraat, Ammonium, Fosfaat en Silicaat.
- Deel drie: De invloed van Zuurstof (O2) en Kooldioxide (CO2) op het aquarium -> Met meer info over: Zuurstof en Koolstofdioxide.
Meest gestelde vragen over balans in het aquarium
Welke waterwaarden zijn het belangrijkst?
Alle waterwaarden zijn belangrijk, zoals Ph-waarden, gH-waarden, Kh-waarden en nog veel meer.
Welk water heb je nodig voor aquariumvissen?
Je moet altijd proberen je water af te stemmen op het water waar je vissen vandaan komen. Sommige vissen zijn zo aangepast aan de omstandigheden in hun natuurlijke omgeving dat ze zich niet of helemaal niet kunnen voortplanten in water met een andere samenstelling.
Wat zijn de basis waterwaarden in het aquarium?
Aquariumwater heeft veel waterwaarden. Er zijn een paar belangrijke, zoals de Ph-waarden, gH-waarden, Kh-waarden bijvoorbeeld.
Wat is aquarium GH?
Totale hardheid is de hoeveelheid Magnesium (Mg) en Calcium (Ca) opgelost in het water. Aquariumwater kan hard of zacht zijn.
Hoe kan ik aquarium GH te meten?
De GH-waarde kan worden bepaald door middel van titratie. Titratie is een methode waarbij een reactievloeistof druppelsgewijs aan het monster wordt toegevoegd.
Hoe stel je de GH-waarde van je aquarium af?
De totale hardheid is een beetje moeilijk te controleren. Het is gemakkelijker om de GH-waarde te verhogen dan te verlagen. Door bepaalde Calcium- en Magnesiumzouten aan het water toe te voegen, wordt de GH-waarde verhoogd.
Hoe verlaag je de de GH-waarde in een aquarium?
Het verlagen van de GH-waarde is moeilijker dan het verhogen ervan. Dit kan door het harde water te mengen met zachter water. Zachter water is uit Reverse Osmose apparaten of uit Kationen- en Anionenwisselaars verkrijgbaar.
Wat de beste GH-waarde in een aquarium?
Afhankelijk van het soort vis dat je houdt, heb je verschillende GH-waarden nodig. Optimale waarden voor tropische aquaria met vissen uit Zuid-Amerika liggen tussen 1 en 8 GH. Malawi en Tanganyika cichliden hebben hogere waarden nodig, ongeveer tussen 10 en 15º GH.
Wat is aquarium KH?
Aquarium KH is een andere belangrijke waterwaarde. De KH-waarde symboliseert het bufferend vermogen van het water. De KH-waarde wordt ook wel de carbonaathardheid genoemd.
